1914 June 28 ah Austro-Hungary siangpahrang Archduke (Franz Ferdinand) cu Serbian pawl nih Sarajevo ah an rak thah. Cutik ah Austro-Hungary le Serbia cu ral an rak tho.Germany nih Austro-Hungary cu a rak bomh.Russia nih Serbia a bomh ve.Cu tikah Germany le Russia cu August 1, 1914 ral an tho. France cu August 3, 1914 ah Russia lei tang in ral a tho ve. Germany nih August 4, 1914 ah Belgium ah ralkap a kuat hna. Cutikah Briatain cu, cu ni ah Germany he ral an hun tho ve.Vawlei ralpi pakhatnak lio ah Million 20 kan thi tiah a cheukhat Historian pawl nih an tial.
New Zeeland kong ka chim poah ah Vawlei ralpi pakhatnak le pahnihnak a thi mi pasal tha hna kong hi philh in chim lo awk a tha lai lo.
Vawlei ralpi pakhat lio ah England nih Germany he raltho ding in a rak thanh tikah New Zealand cu England bawm ding in a rak I thawh colh ve.Vawlei ralpi pakhat nak 1914-1918 ahhin new Zealand minung hi150000 an rak si . Hi lak ah 100,444 hi ral ram ah an rak kal.Minung 16697 an rak thi I 41317 hma an rak pu.
New Zealand Le World War Two
September 1,1939,ah Germany nih Poland cu a rak tuk. Germany nih Poland a tuk ruang ah Britain le France cu September 3, 1939 ah ral an hun tho ve.Historian pawl nih vawlei ralpi pahnih lio ah millions 50 leng minung an thi tiah an tial. England ral a thawh le cangka New Zealand cu England bawm ding in a rak I thawh colh ve than.Vawlei ralpi pahnih lio ah England bomh ding in ai thawh mi ralkap hi 1942 ah 154,549 an si. Home Guard duty ah 100,000 an rak si.Minung a thi mi 11,928 an si i hma an pu mi 11900 an si . Hi lio ah New Zealand minung hi 1633600 hrawng an si.
Hi vialte vawlei ralpi pakhatnak pahnihnak a thi mi New Zealand ralkap philh lo nak ah April 25 cu ANZAC day an ti i zung an khar dih.Australian and New Zealand Army Corps ti asi.Australia zong ah hi ni cu an tuah ve. Lairam ah pupa hna nih roh mi Lairam te kilven nak ca tiin Lai pasal tha hna minung 60 leng nih a nunnak an pek mi zong hi philh awk a tha lai lo. Ni khatkhat cu thisen in an tial mi tuanbia philh loin upat kan pek hna can aum te lai tiin khua ka ruat .
Biaknak ruang ah ral nganbik a chuak mi hna ( Religious war)
1618 in 1648 tiang Biaknak a cozah I tel in Holy Roaman Empire ah Protestant le Catholics kum 30 chung ral an tho.A thi mi zat 3,000,000-11,500,000
1562- in 1598 Biaknak a cozah I tel in France ah Protestant le Catholics ral I tu than. A thi mi zat 2,000,000-4,000,000 an si.
1983 in 2005 ah biaknak ah a cozah I tel in Sudan ah Islam le Christian an i tu than. A thi mi zat 1000000-2000000 an si than.
1905 in 1291 ah biaknak ah a cozah in tel in Holy Land ah Islam le Christian an i tu than. A thi mi zat 1000000-2000000 an si.
1975 in 1990 ah Lebanon ah biaknak ah a cozah in tel in Sunni,Shiite le Khrifa an I tu than. A thi mi zat 130000-250000 an si
Pumpak ruahnak ah a ral lai ding mi Biaknak ruang ah ral a tho kho ding mi.Musalims le Khrifa tiin ral a tho than te kho mi asi. Hi ral hi Religios war asi te kho. Hi ral a thawhnak ding hi State religion a ngemi Iran,Musalims ram in ai thok te kho tiah pumpak in ka ruah.Vawlei kan mithli a tlak tertu an si te kho.
Minung millions hi vialte biaknak ah a cozah I tel in kan thih hnu ah state tampi an lung a hun fiang I acozah tampi cu biaknak ah I tel lo tein free state or secular state tein si ko seh ti a hun chuahnak hi asi.